Ρόζα Εσκενάζυ: 32 χρόνια μετά

Τριάντα δύο χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από το θάνατο της κορυφαίας ερμηνεύτριας του ρεμπέτικου και του σμυρναίικου τραγουδιού Ρόζας Εσκενάζυ.


Η Ρόζα Εσκενάζυ, ή αλλιώς Σάρα Σκενάζη ή Ζαρντινίδη, όπως λέγεται ότι ήταν το πραγματικό της όνομα, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ των ετών 1883-1890 από γονείς Εβραίους, σεφαρδίτικης καταγωγής (Ισπανοεβραία). Γύρω στο 1900, η οικογένειά της μετακόμισε στη Θεσσαλονίκη.


Αρχικά ξεκίνησε ως χορεύτρια στον Πειραιά (γύρω στο 1910) αλλά σύντομα άρχισε επίσης να τραγουδά ελληνικά, τουρκικά και αρμενικά τραγούδια. Στα μέσα της δεκαετίας του '20 κατέβηκε στην Αθήνα κι έπιασε δουλειά ως τραγουδίστρια στα στέκια των μουσικών της προσφυγιάς. Ο Παναγιώτης Τούντας δεν άργησε να την ανακαλύψει κι έτσι το 1928-29 έκανε τις πρώτες της ηχογραφήσεις. Γρήγορα έγινε αρκετά γνωστή και κατά τη δεκαετία του 1930 ηχογράφησε πάνω από 500 ρεμπέτικα, σμυρναίικα και δημοτικά τραγούδια, ενώ συνεργάστηκε με μεγάλους συνθέτες της Σμύρνης και της Πόλης, όπως ο Κώστας Σκαρβέλης, ο Ιάκωβος Μοντανάρης, ο Ιωάννης Δραγάτσης, ο Κώστας Τζόβενος, ο Σπύρος Περιστέρης, ο Κώστας Καρίπης, ο Γρηγόρης Ασίκης, ο Σωτήρης Γαβαλάς, ο Μανώλης Χρυσαφάκης, ο Βαγγέλης Παπάζογλου και άλλοι.

Τα «σουξέ»...

Τα δημοφιλέστερα τραγούδια της: «Δημητρούλα», «Τα κεριά τα σπαρματσέτα», «Ναυτάκι», «Χαρικλάκι», «Κάτω στα λεμονάδικα», «Μπαμπέσα», «Καναρίνι μου γλυκό», «Αμανές», «Μπαμ και μπουμ», «Μη βιάζεσαι μικρή μου θα σ' αρραβωνιαστώ», «Γύφτισσα», «Λιλή η σκανταλιάρα», «Σέρβικος πολίτικος», «Έλα φως μου», «Μού 'χεις πάρει το μυαλό», «Αερόπλανο θα πάρω», «Πατρινιά», «Μαρικάκι μου», «Ελενίτσα μου», «Η Εβραιοπούλα» κ.ά.

Η λογοκρισία...

Με την απροσδιόριστη ηλικία και με την 60χρονη καριέρα, συνδέθηκε εξ αρχής με το ρεμπέτικο. Αν και ερμήνευσε όλη τη γκάμα του ελληνικού τραγουδιού —από δημοτικό μέχρι ελαφρό— η έναρξη της καριέρας της σηματοδοτείται από την ακμή του ρεμπέτικου, του οποίου υπήρξε η βασική γυναικεία φωνή. Άψογη ερμηνεύτρια, με ύφος, τεχνική και πάθος, αποτέλεσε σημείο αναφοράς και πρότυπο όλων των μετέπειτα τραγουδιστριών. Τραγική σύμπτωση, το ρεμπέτικο του τεκέ, που τόσο ιδανικά υπηρέτησε, έμελλε να σβήσει με αφορμή ένα δικό της τραγούδι: Το «Πρέζα όταν Πιεις» στάθηκε η αφορμή για την επιβολή της μεταξικής λογοκρισίας, που άνοιξε το δρόμο στη σχολή Τσιτσάνη, θέτοντας στο περιθώριο τους ρεμπέτες του μεσοπολέμου.

Η πατρίδα και το τέλος της...

Τη δεκαετία του 1940 και πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ταξίδεψε ως τραγουδίστρια στα Βαλκάνια, την Τουρκία και τη Μέση Ανατολή. Μετά τον πόλεμο, έκανε περιοδείες στις Η.Π.Α. Μάλιστα, όταν το ’52 ταξίδεψε στη Νέα Υόρκη καταγράφηκε ως «άπατρις» στον κατάλογο του πλοίου. Συμβολικό, γιατί τελικά η Ρόζα Εσκενάζυ δεν ανήκε πουθενά, πατρίδα της ήταν όλη η Μεσόγειος. Τη δεκαετία του 1970 η φήμη της αναζωπυρώθηκε ως συνέπεια της μαζικής εκ νέου «ανακάλυψης» του ρεμπέτικου. Παρέμεινε «μάχιμη» ως τα γεράματά της, διατηρώντας τις ωραίες ανατολίτικες φορεσιές της που είχε από τα νεανικά της χρόνια. Μετά το 1977 άρχισε να παθαίνει κρίσεις αμνησίας.

Στις 2 Δεκεμβρίου του 1980 πέθανε στο σπίτι της στην Κηπούπολη Περιστερίου, μόνη, αβοήθητη και σε άθλια κατάσταση λόγω προχωρημένου Αλτσχάιμερ. Θάφτηκε στο Στόμιο, ενώ μόλις πριν από δύο χρόνια μπήκε σταυρός στον τάφο της.
 http://tvxs.gr