ΕΣΠΑ: Πως μπορούν να χρηματοδοτηθούν οι δήμοι από τις Ολοκληρωμένες Χρηματοδοτικές Επενδύσεις

Του Ράλλη Γκέκα
 
Συνεχίζοντας το αφιέρωμα στο νέο ΕΣΠΑ και τη σχέση του με τους δήμους, σήμερα θα παρουσιάσουμε το χρηματοδοτικό εργαλείο των Ολοκληρωμένων Χρηματοδοτικών Επενδύσεων (ΟΧΕ).
Οι ΟΧΕ αποτελούν ένα νέο χρηματοδοτικό εργαλείο που εντάσσεται στην γενικότερη «ομπρέλα» της Ολοκληρωμένης Χωρικής Ανάπτυξης,[1] μεγαλύτερο και κάπως διαφορετικό από αυτό της Τοπικής Ανάπτυξης με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων (ΤΑΠΤΟΚ)[2], που έχει ήδη παρουσιαστεί στο πλαίσιο του παρόντος αφιερώματος. Οι διαφορές τους εντοπίζονται τόσο στο αντικείμενο όσο και στο μέγεθος του προγράμματος. Τα προβλήματα όμως παραμένουν κοινά.
Αοριστία, έλλειψη καθορισμού σημαντικών στοιχείων όπως το ύψος του προϋπολογισμού, απουσία της πρωτοβάθμιας ΤΑ από τη συνολική διαδικασία εκπόνησης και διαχείρισης του έργου. Παρόλα αυτά οι ΟΧΕ αποτελούν ένα ανταγωνιστικό πρόγραμμα, ίσως πιο ανταγωνιστικό και από τις ΤΑΠΤΟΚ. Για το λόγο αυτό οι δήμοι που θα ενδιαφερθούν να ενταχθούν ή καλύτερα να διεκδικήσουν, την ένταξη τους σε αυτό το χρηματοδοτικό εργαλείο, θα πρέπει από τώρα να προετοιμάζονται.

Το παρακάτω κείμενο ακολουθεί την διάρθρωση των προηγούμενων. Στην αρχή γίνεται μία συνοπτική παρουσίαση του προγράμματος, με βάση τις μέχρι τώρα ανακοινώσεις του Υπουργείου Ανάπτυξης, μετά ακολουθεί μία κριτική από την πλευρά των δήμων και κλείνει με κάποιες «αναγκαίες» κινήσεις που θα μπορούσαν σήμερα να έκαναν οι δήμοι.
Σε ποιες περιοχές απευθύνονται οι Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις (ΟΧΕ)
Η εφαρμογή των «Ολοκληρωμένων Χωρικών Επενδύσεων» προβλέπεται να πραγματοποιηθεί καταρχήν σε τρεις κατηγορίες χωρικών τύπων:

1. Υποπεριφερειακές περιοχές με ειδικά χαρακτηριστικά και προκλήσεις, όπου την πρωτοβουλία του σχεδιασμού αναλαμβάνει η Περιφέρεια,
2. Δια-περιφερειακές περιοχές με ομοιογενή χαρακτηριστικά και κοινές προκλήσεις, αλλά και προβλήματα που απαντώνται στις μειονεκτικές γεωγραφικές περιοχές του ελληνικού χώρου, όπου το σχεδιασμό αναλαμβάνει κεντρικός φορέας ή διαπεριφερειακό συντονιστικό όργανο,
3. Περιοχές επιρροής τομεακών παρεμβάσεων και δράσεων, οι οποίες όμως εντάσσονται σε ολοκληρωμένη τοπική στρατηγική/σχέδιο, όπου το σχεδιασμό αναλαμβάνει κεντρικός φορέας, ιδιαίτερα αν αυτές ορίζονται συγκεκριμένα στα Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ή σε τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα.

Στόχοι των ΟΧΕ
Κύριοι στόχοι για την προώθηση των Ολοκληρωμένων Χωρικών Επενδύσεων είναι η δημιουργία κινητήρων ανάπτυξης των Περιφερειών ή κινητήρων αξιοποίησης κοινών δυνατοτήτων και αντιμετώπισης κοινών προκλήσεων πολυτομεακού χαρακτήρα σε διαπεριφερειακή κλίμακα, η αξιοποίηση τους για τη μέγιστη δυνατή μόχλευση πόρων και τη μέγιστη δυνατή αποδοτικότητα των διαθέσιμων δημόσιων πόρων σε χωρικό επίπεδο, και η σύνδεση σε ενιαίο στρατηγικό ορίζοντα, των παρεμβάσεων που είναι τοπικά αναγκαίες για την αντιμετώπιση των οξύτερων εκδηλώσεων της κρίσης και αυτών που είναι αναγκαίες για την καταπολέμηση των παραγόντων που δημιουργούν τις μακροπρόθεσμες στενώσεις.

Οι προκλήσεις που σχεδιάζεται να αντιμετωπίσουν οι ΟΧΕ
Ως κύριες προκλήσεις για τις Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις ορίζονται οι ακόλουθες:

• Προώθηση της ανταγωνιστικότητας, της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας με τελικό στόχο την επίτευξη απασχόλησης, κοινωνικής συνοχής και διατήρησης των πόρων
• Παραγωγική ανασύνταξη στις ζώνες εκτεταμένης αποδιάρθρωσης των τοπικών ή περιφερειακών παραγωγικών συστημάτων.
• Εξισορρόπηση των ενδο-περιφερειακών ανισοτήτων και της μονοκεντρικότητας του ελληνικού οικονομικού και κοινωνικού χώρου, καταπολέμηση της ανοργάνωτης αστικής διάχυσης και των παραδοσιακών ανισοτήτων που σχετίζονται με τα ειδικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά/μειονεκτήματα, αντιμετώπιση των δημογραφικών προκλήσεων και των ειδικών προκλήσεων σε ειδικές ομάδες πληθυσμού, ανάσχεση στην καταλληλότερη κλίμακα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

Συνέργια με τους Θεματικούς Στόχους του νέου ΕΣΠΑ
Ως Θεματικοί Στόχοι που αφορούν στην εφαρμογή των Ολοκληρωμένων Χωρικών Επενδύσεων, εκτός της Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης, ορίζονται κατά σειρά προτεραιότητας για την τελική επιλογή τους, οι ακόλουθοι:
v  Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και του γεωργικού τομέα και του τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας
v  Προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων·
v  Προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και άρση των προβλημάτων σε βασικές υποδομές δικτύων·
v  Προώθηση της απασχόλησης και υποστήριξη της κινητικότητας της εργασίας,
και συνοδευτικά, κατά σειρά προτεραιότητας, οι:
v  Ενίσχυση της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας,
v  Υποστήριξη της μετάβασης προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε όλους τους τομείς,
v  Βελτίωση της πρόσβασης, της χρήσης και της ποιότητας των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών,
v  Προώθηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, της πρόληψης και της διαχείρισης κινδύνων.
Οι Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις είναι δυνατόν να επεκτείνονται σε μεγαλύτερο αριθμό Θεματικών Στόχων και Επενδυτικών Προτεραιοτήτων, ώστε να καλύπτουν εκείνους τους τύπους δράσεων που η συγκεκριμένη στρατηγική τεκμηριωμένα θα υποδεικνύει ως αναγκαίους και κατάλληλους.

Πώς θα χρηματοδοτηθούν οι ΟΧΕ
Οι Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις θα χρηματοδοτηθούν μέσω των ΠΕΠ και μέσω πόρων που θα διαθέσουν στις Περιφέρειες –ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά- τα Επιχειρησιακά Προγράμματα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία».

Πως θα γίνει η επιλογή
Η επιλογή, έγκριση και χρηματοδότηση των στρατηγικών θα γίνει στο πλαίσιο διαβούλευσης περιφερειακών και εθνικών αρχών, με κριτήρια που θα αφορούν στην καταλληλότητα της στρατηγικής για κάθε Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση, στη συμβολή τους στη βέλτιστη επίτευξη των αποτελεσμάτων του Προγράμματος, στη διαχειριστική επάρκεια την τεχνική ετοιμότητα και την ικανότητα μόχλευσης πόρων του φορέα.

Ποιος θα τις διαχειριστεί
Οι ΟΧΕ θα τελούν υπό τη διαχειριστική ευθύνη της Διαχειριστικής Αρχής του ΠΕΠ, με την κατάλληλη συμμετοχή αρχών του τομεακών προγραμμάτων (στην ως άνω περίπτωση συγχρηματοδότησης) και θα τηρείται χρηματοδοτικός πίνακας, διακριτός κατά Ευρωπαϊκό Διαρθρωτικό και Επενδυτικό Ταμείο (ΕΔΕΤ).
Στην περίπτωση των ΟΧΕ επαναλαμβάνονται τα κύρια φαινόμενα που παρατηρήθηκαν και στην περίπτωση της Τοπικής Ανάπτυξης με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων (ΤΑΠΤΟΚ)

• Παρά το ότι οι ΟΧΕ φαίνεται να είναι μεγαλύτερες, σε μέγεθος τουλάχιστον, από τις ΤΑΠΤΟΚ, αφορούν υποπεριφερειακές ενότητες, άρα πρώτα και κύρια δήμους. Από το σχεδιασμό, την επιλογή και τη διαχείριση έχει αποκλειστεί η πρωτοβάθμια Τοπική Αυτοδιοίκηση. Στην περίπτωση των ΟΧΕ μάλιστα το γεγονός αυτό επιβαρύνεται, σε σχέση με τις ΤΑΠΤΟΚ, καθώς στη διαδικασία λήψης αποφάσεων θεσμοθετείται να παίρνουν μέρος και εκπρόσωποι των τομεακών- κεντρικών προγραμμάτων αλλά όχι των δήμων.
• Είναι χαρακτηριστικό ότι μία από τις προκλήσεις των ΟΧΕ είναι η αντιμετώπιση της μονοκεντρικότητας του ελληνικού οικονομικού και κοινωνικού χώρου. Δεν είναι αξιοσημείωτο μόνο να θεωρείται ότι το κεντρικό κράτος ξέρει καλύτερα τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε κάθε περιοχή, αλλά και το ότι καλούνται να αντιμετωπίσουν την μονοκεντρικότητα, οι φορείς του συγκεντρωτισμού. Το πρόβλημα αυτό δεν εστιάζεται αποκλειστικά στις προθέσεις και τη βούληση του αιρετού προσωπικού της κεντρικής πολιτικής σκηνής, αλλά και τα συμφέροντα- ανασφάλειες της κεντρικής γραφειοκρατίας.
• Στην περίπτωση των ΟΧΕ, όπως εξάλλου και στις ΤΑΠΤΟΚ, παρατηρούμε το φαινόμενο έξι μήνες μετά την επίσημη αρχή του νέου ΕΣΠΑ να μην γνωρίζουμε ούτε το συνολικό προϋπολογισμό ούτε τα προϋπολογιστικά όρια (ανώτερο ή κατώτερο ποσό) κάθε πρότασης.
• Τέλος, οι ΟΧΕ θα σχεδιαστούν, επιλεγούν και διαχειριστούν κύρια από τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ), τα οποία ακόμα δεν έχουν εγκριθεί. Είναι λοιπόν φανερό ότι όλος αυτός ο σχεδιασμός είναι στον αέρα.
  

Τι πρέπει να κάνουν οι δήμοι για να προετοιμαστούν έγκαιρα.
Βασικό μέλημα της ΚΕΔΕ, ιδιαίτερα τώρα με τη νέα ηγεσία της Γενικής Γραμματείας ΕΣΠΑ, είναι η διεκδίκηση συμμετοχής των δήμων σε όλη τη διαδικασία σχεδιασμού, καθορισμού κριτηρίων επιλογής, επιλογής και διαχείρισης όλων των νέων χρηματοδοτικών εργαλείων που προορίζονται για τους δήμους άρα και των ΟΧΕ.

Όπως φάνηκε και από την περιγραφή του προγράμματος οι ΟΧΕ ως βασικό στοιχείο έχουν την προώθηση της ανταγωνιστικότητας, της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας. Για το λόγο αυτό οι δήμοι θα πρέπει, σε συνεργασία με όλους τους «παίκτες» της τοπικής ανάπτυξης, να επιλέξουν τους κλάδους εκείνους που θα μπορούσαν να αποτελέσουν την ατμομηχανή για να δημιουργήσουν νέα εισοδήματα, νέες θέσεις εργασίας σε ένα αναβαθμισμένο κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον.
Μία επίσης βασική παράμετρος των ΟΧΕ είναι η δυνατότητα μόχλευσης κεφαλαίων.

Οι δήμοι που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν αυτό το χρηματοδοτικό εργαλείο θα πρέπει από τώρα να αναζητήσουν εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης, τόσο από τον ιδιωτικό τομέα όσο και από το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Στην προσέλκυση κεφαλαίων από τον ιδιωτικό τομέα σημαντικό ρόλο θα παίξουν οι ΣΔΙΤ. Θα πρέπει όμως ο δήμος να αποκαλύψει και να προτείνει επενδύσεις που ενδιαφέρουν τους ιδιώτες επενδυτές και από την αξιοποίηση των επενδύσεων αυτών, θα υπάρξει αμοιβαίο όφελος. Είναι γνωστή η κατάσταση που επικρατεί στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας. Η πρόσβαση των δήμων σε πιστωτικά κεφάλαια είναι πολύ περιορισμένη. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να αναζητηθούν ασφαλείς εναλλακτικές λύσεις όπως πχ η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (Ε.Τ.Επ. ή το Πράσινο Ταμείο).

Όπως τονίστηκε παραπάνω, στους βασικούς στόχους των ΟΧΕ είναι η αντιμετώπιση των οξύτερων εκδηλώσεων της κρίσης. Είναι γεγονός ότι η κρίση έχει πλήξει το σύνολο της χώρας και της οικονομίας, όχι όμως με τον ίδιο τρόπο και την ίδια ένταση. Οι διαφοροποιήσεις αυτές εκφράζονται και χωρικά. Οι δήμοι θα πρέπει να εντοπίσουν εκείνες τις περιοχές που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα οξυμένα προβλήματα (φτώχεια, ανεργία, κοινωνική περιθωριοποίηση, παραβατικές συμπεριφορές). Δεν φτάνει όμως να εντοπιστούν οι περιοχές. Επειδή το πρόγραμμα είναι ανταγωνιστικό οι δήμοι από τώρα θα πρέπει να προετοιμάζουν τα στοιχεία που θα υποστηρίζουν την επιχειρηματολογία τους. Τα στοιχεία αυτά μπορεί να είναι δευτερογενή (στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, έρευνες, μελέτες κλπ) ή όπου χρειαστεί, να παραχθούν πρωτογενή.

Τέλος, για μία ακόμη φορά επαναλαμβάνεται ότι σημαντική παράμετρος επιλογής των προτάσεων θα είναι και η διαχειριστική επάρκεια και τεχνική ετοιμότητα του δικαιούχου. Οι προϋποθέσεις για να θεωρηθεί ότι ένας δήμος έχει διαχειριστική και τεχνική επάρκεια δεν είναι ακόμα γνωστές. Είναι σχεδόν σίγουρο όμως ότι θα είναι πολύ πιο δύσκολες από το τρέχον ΕΣΠΑ. Για το λόγο αυτό οι δήμοι που νομίζουν ότι μπορούν να διεκδικήσουν επάρκεια και στο νέο ΕΣΠΑ, θα πρέπει να προετοιμάζονται από τώρα, κυρίως στον τομέα οργάνωσης και ανασύνθεσης των υπηρεσιών τους. Για τους δήμους, κυρίως μικρούς ορεινούς και νησιωτικούς, που η απόκτηση διαχειριστικής επάρκειας, προς το παρόν τουλάχιστον, δεν φαίνεται τόσο πιθανή, θα πρέπει να αναζητήσουν συμμαχίες. Η πρόταση της ΚΕΔΕ για τη δημιουργία ενός υποστηρικτικού μηχανισμού ειδικά γι αυτή την κατηγορία δήμων είναι περισσότερο από ποτέ εν ισχύ.

* Ράλλης Γκέκας, Δρ. Οικονομικών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης