Μνημείο αδιαφορίας στον Εθνικό Κήπο

Ενα αρχαίο ψηφιδωτό δάπεδο στον Εθνικό Κήπο έχει «εξαφανιστεί» επειδή δεν έχει δοθεί ακόμη το «πράσινο φως» για ένα μικρό έργο αποστράγγισης υδάτων. Γραφειοκρατία, ολιγωρία και ασφαλώς ανευθυνότητα καταστρέφουν το μοναδικό κομμάτι πρασίνου της Αθήνας, εκεί όπου μπορεί κανείς, έστω και για λίγο, να αναπνεύσει οξυγόνο, να μυρίσει το χώμα, να θυμηθεί τη φύση που στραγγαλίζεται από την άσφαλτο και το μπετόν. Και μαζί του καταστρέφεται ένα από τα «κοσμήματα» του Κήπου, το υστερορρωμαϊκό ψηφιδωτό που πριν από αιώνες ήταν ενταγμένο σε μια μεγάλη και πλούσια έπαυλη ρωμαίου αξιωματούχου, αλλά σήμερα προκαλεί τον θυμό των επισκεπτών για το κατάντημά του.

Αδιαφορία, εγκατάλειψη της πολιτιστικής κληρονομιάς, έλλειψη στοιχειώδους ευθύνης από τους αρμοδίους για την προστασία των ελάχιστων υποδομών της πρωτεύουσας που μπορεί να καταστήσουν έστω και λίγο πιο ανεκτή τη ζωή των κατοίκων της, απαξίωση της σπουδαιότητας που έχει η ψυχαγωγία - με την πραγματική έννοια της λέξης - για την καθημερινότητα των ανθρώπων. Ενας είναι ο κήπος της Αθήνας, μία και μοναδική ανάσα δίδεται στην πόλη και, αντί να φυλάσσεται ως κόρη οφθαλμού, αφήνεται στην καταστροφή.

Ούτε συντήρηση ούτε προστασία για τα μνημεία που έχουν αποκαλυφθεί στην έκτασή του, συμπτωματικά βεβαίως και κατά τη διάρκεια της φύτευσης και της ανέγερσης των λίγων κτιριακών εγκαταστάσεων, αφού αρχαιολογικές ανασκαφές ουδέποτε έγιναν. Ετσι, μόνο η λέξη «αθλιότητα» μπορεί να χαρακτηρίσει σήμερα εκείνη τη γωνιά του κήπου όπου η βασίλισσα Αμαλία - χάρη στην οποία τον έχουμε βεβαίως - έστηνε το «σαλονάκι» της μέσα στο ειδυλλιακό περιβάλλον των μέσων του 19ου αιώνα αναδεικνύοντας τα υπέροχα ψηφιδωτά μιας αρχαίας έπαυλης η οποία είχε έρθει στο φως.

Μωσαϊκό από... μπάζα

«Θα φάμε στο μωσαϊκό που το έφτιαξαν και τελείωσε χθες» έγραφε η ίδια στις 13 Ιουλίου 1850. Παραστάσεις πουλιών, ανθών, φύλλων κισσού αλλά και γεωμετρικά θέματα κοσμούσαν το ψηφιδωτό δάπεδο και επάνω του η Αμαλία είχε ζητήσει να κατασκευαστεί ένα χαμηλό, μεταλλικό περίπτερο, όπου προγευμάτιζαν οι βασιλείς και συχνά παρέθεταν γεύματα σε επίσημους προσκεκλημένους.

Ενας άμορφος σωρός από μπάζα είναι σήμερα όμως αυτός ο πάλαι ποτέ κομψός χώρος, μια θλιβερή εικόνα που επιτείνεται καθώς το μεγαλύτερο μέρος των ψηφιδωτών έχει αποκολληθεί, προκειμένου να συντηρηθεί και να επανέλθει, υποτίθεται, στη θέση του. Σημειώστε όμως τη χρονολογία: Το 2006 έγινε η αφαίρεση του δαπέδου, αλλά επτά χρόνια αργότερα τίποτε δεν έχει αλλάξει. Ποιος φταίει;

Ενα εργοταξιακό οίκημα που έχει εγκατασταθεί δίπλα στα αρχαία αφήνει να εννοηθεί ότι κάποιες εργασίες μπορεί να βρίσκονται σε εξέλιξη. Και όντως η επικοινωνία μας με την αρμόδια υπηρεσία συντήρησης του υπουργείου Πολιτισμού το επιβεβαίωσε, αποκαλύπτοντας όμως και το πρόβλημα: Τα ψηφιδωτά έχουν συντηρηθεί αλλά αποκλείεται να επανατοποθετηθούν αν δεν προηγηθεί αποστραγγιστικό έργο που θα προστατεύσει το μνημείο από ύδατα υπόγεια αλλά και της βροχής. Το γεγονός ότι τα αρχαία βρίσκονται ένα επίπεδο κάτω από αυτό του κήπου - σε κάποιο σημείο ως και ένα μέτρο - δεν διευκολύνει φυσικά την κατάσταση. Αντίθετα, επιβάλλει την κατασκευή ενός φρέατος, αγωγού ή ό,τι άλλο επιλέξουν, ώστε να λυθεί το ζήτημα.

Τα χρόνια όμως περνούν χωρίς αποτέλεσμα. Το υπουργείο Πολιτισμού θεωρεί ότι αυτό είναι έργο της διεύθυνσης του Εθνικού Κήπου, του Δήμου Αθηναίων και της Περιφέρειας. Εκείνοι από την πλευρά τους δεν το αρνούνται, αλλά και δεν κάνουν απολύτως τίποτε. Και εδώ μπορεί να θυμίσει κανείς τα «παρκάκια» της τάξεως των 100 τετραγωνικών και με δύο-τρία δέντρα, με τα οποία οι δήμαρχοι γέμισαν τις γειτονιές της Αθήνας, τα αγάλματα που έστησαν με τη σχετική επιγραφή «Ανηγέρθη επί...» και τα άλλα έργα εξωραϊσμού των τελευταίων ετών, όταν τα κοινοτικά κονδύλια έρρεαν άφθονα. Αλλά δεν μιλάμε για την... εκτροπή του Αχελώου! Μια σταλιά έργο και δεν είναι σε θέση να το διεκπεραιώσουν, περιμένοντας τώρα την ένταξη όλης της ανάπλασης του κήπου σε ένα από τα προγράμματα της Περιφέρειας.

Ιστορικός τόπος

Εν τω μεταξύ το 2011 ο Εθνικός Κήπος χαρακτηρίστηκε επισήμως από το υπουργείο Πολιτισμού και βάσει του Νόμου 3028/2002 «ιστορικός τόπος», διότι σύμφωνα με την απόφαση «συγκροτεί στο σύνολό του ένα ιδιαίτερα σημαντικό φυσικό - με βοτανολογικό και κηποτεχνικό ενδιαφέρον - και πολιτισμικό περιβάλλον, με νεότερα αρχιτεκτονικά και γλυπτικά έργα με ιστορική αξία». Αλλωστε είναι διάσπαρτος και από άλλα αρχαία ευρήματα, τα οποία ήρθαν στο φως από τον 19ο αιώνα ως σήμερα: μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, επιτύμβια μνημεία, σημαντικές επιγραφές, γλυπτά, αγγεία κ.ά. Ορισμένα από αυτά μάλιστα είναι συγκεντρωμένα σε ομάδες και υπάρχει ανάγκη να διευθετηθούν σωστά.

Γιατί το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Εθνικού Κήπου είναι ότι τα μνημεία του δεν αποτελούν νεότερες κατασκευές ή επίπλαστες «τεχνητές» αρχαιότητες. Πρόκειται για αυθεντικά έργα, όπως το παράδειγμα της υστερορρωμαϊκής έπαυλης με το ψηφιδωτό δάπεδο. Οσο για την ιστορία του; Απλώς συμβαδίζει με εκείνη του νέου ελληνικού κράτους, από τη στιγμή που η βασίλισσα Αμαλία έφθανε στο σκονισμένο χωριό που είχε αναγορευθεί πρωτεύουσα. Η αρχική του έκταση ήταν 30 στρέμματα, τελικά όμως έφθασε τα 155, χάρη στα οποία μπορεί η Αθήνα να υπερηφανεύεται σήμερα ότι έχει κι αυτή το δικό της πάρκο όπως οι μεγάλες πόλεις του εξωτερικού.    

Η οδύσσεια ενός έργου
Οι ευθύνες και το πινγκ πονγκ των κρατικών υπηρεσιών     
Εδώ και μία διετία, επισήμως, βρίσκεται σε αναμονή η επανατοποθέτηση των τμημάτων του υστερορρωμαϊκού μωσαϊκού στη θέση τους - πιθανώς και η κατασκευή προστατευτικού στεγάστρου -, στην πραγματικότητα όμως από το 2006, όταν αφαιρέθηκε. Η τελευταία διετία αφορά την εκπόνηση της μελέτης για την αναβάθμιση του Εθνικού Κήπου στο σύνολό του. Εκτοτε όμως έχει γίνει μπαλάκι μεταξύ Περιφέρειας Αττικής, Δήμου Αθηναίων, υπουργείου Πολιτισμού και Δασαρχείου. Κατά τη συνήθη πρακτική, ο ένας μεταθέτει τις ευθύνες στον άλλον, εν τω μεταξύ κονδύλια δεν υπάρχουν και τα σχέδια έχουν μείνει στα χαρτιά.

Το 2010 η προγραμματική σύμβαση που είχαν υπογράψει ο τότε δήμαρχος Αθηναίων κ. Νικήτας Κακλαμάνης και ο τότε νομάρχης Αθηνών κ. Γιάννης Σγουρός αφορούσε την υλοποίηση έργου συνολικού προϋπολογισμού 6.450.000 ευρώ για το «λίφτινγκ» στην εικόνα του κήπου. Οι διαδικασίες θα ξεκινούσαν μετά την ολοκλήρωση σχετικού ερευνητικού προγράμματος του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) για το είδος των παρεμβάσεων που απαιτούνται.

Λίγους μήνες αργότερα όμως τα αρχικά σχέδια άλλαξαν και σε πρώτη φάση αποφασίστηκε η αναβάθμιση των υφισταμένων υποδομών με προϋπολογισμό 2,9 εκατ. ευρώ. Μάλιστα, σύμφωνα με τον φορέα «Δήμος Αθηναίων - Εθνικός Κήπος», ο οποίος είχε τότε την ευθύνη του πάρκου, τα συνεργεία θα μπορούσαν να ξεκινήσουν τις εργασίες μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2011. Σε δεύτερη φάση θα ακολουθούσαν έργα αρχιτεκτονικής τοπίου για τη βελτίωση της εικόνας του πάρκου, προϋπολογισμού περίπου 3 εκατ. ευρώ.

Τα σχέδια όμως ως σήμερα έχουν μείνει στα χαρτιά. Η μελέτη της Περιφέρειας, η οποία στηρίχθηκε στην έρευνα του ΕΜΠ, διαβιβάστηκε μέσα στο 2011 για έγκριση και παρατηρήσεις στις αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων. Ωστόσο κάπου φαίνεται ότι παράπεσε, καθώς η νέα δημοτική αρχή επειδή δεν την έβρισκε τη ζήτησε και πάλι από την Περιφέρεια. Η μελέτη εστάλη και πάλι και στη συνέχεια διαβιβάστηκε στο υπουργείο Πολιτισμού και στο Δασαρχείο για διορθώσεις και παρατηρήσεις.

Με τα «πηγαινέλα» στις υπηρεσίες ο αρχικός προϋπολογισμός για την αποκατάσταση των υποδομών φαίνεται ότι προσαρμόζεται στο 1,5 εκατ. ευρώ. Και τα έργα δεν έχουν καν ξεκινήσει.

Σύμφωνα με την αντιδήμαρχο Τεχνικών Υπηρεσιών κυρία Σουλτάνα Σπυροπούλου, ο Δήμος Αθηναίων βρίσκεται σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής ώστε να οριστικοποιηθεί η μελέτη, να μπορέσει το έργο να ενταχθεί στο ΕΣΠΑ (στα 120 εκατ. ευρώ που έχει εξασφαλίσει για το σύνολο των έργων του ο Δήμος Αθηναίων) και να προχωρήσει η δημοπράτηση.

Την ίδια στιγμή, συνεργάτες του περιφερειάρχη κ. Σγουρού, μιλώντας στο «Βήμα», επιρρίπτουν ευθύνες στον Δήμο Αθηναίων: «Εμείς κάναμε ό,τι ήταν δυνατόν. Από εδώ και πέρα είναι θέμα του δήμου. Εχουν τη μελέτη, γνωρίζουν τις παρατηρήσεις του υπουργείου Πολιτισμού και του Δασαρχείου, ας προχωρήσουν. Το έργο είναι σήμερα τόσο ώριμο όσο ήταν και στο τέλος του 2010. Πάντως βρισκόμαστε σε συζητήσεις με τους αρμοδίους του δήμου. Απλώς το ενδιαφέρον δεν είναι διαρκές. Χαλαρώνει ανά διαστήματα...».

Από την πλευρά του ο αντιδήμαρχος Πρασίνου και Περιβάλλοντος κ. Αγγελος Αντωνόπουλος επισημαίνει ότι σε πρόσφατη συνάντηση που είχαν εκπρόσωποι του Δήμου Αθηναίων για το θέμα στην Περιφέρεια Αττικής ζήτησαν να τους δοθεί η οριστικοποιημένη μελέτη, με ενσωματωμένες τις παρατηρήσεις του υπουργείου Πολιτισμού και του Δασαρχείου ώστε να ενταχθεί το έργο στο ΕΣΠΑ. Θα ακολουθήσει ανοιχτός διαγωνισμός προκειμένου να αναδειχθεί ανάδοχος για το έργο, διαδικασία η οποία θα διαρκέσει τουλάχιστον ένα εξάμηνο από τη στιγμή που θα ξεκινήσει.

Η πρώτη φάση του φιλόδοξου έργου, σύμφωνα με την κυρία Σπυροπούλου, θα αφορά την αποκατάσταση του δικτύου ομβρίων υδάτων, τη βελτίωση του ηλεκτροφωτισμού, την επισκευή του εξοπλισμού του κήπου και γενικότερα έργα υποδομής. «Τα υπόλοιπα τα "έκοψε" το υπουργείο Πολιτισμού. Οπότε οι παρεμβάσεις θα είναι μικρές. Οι πολίτες όμως δεν θα καταλάβουν μεγάλη διαφορά» αναφέρει.

Το υπουργείο Πολιτισμού ζητούσε από τα μέσα του 2011 την εκτέλεση των συγκεκριμένων έργων. Μάλιστα το θέμα είχε εισαχθεί προς συζήτηση στη συνεδρίαση της 30ής Ιουνίου 2011 του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Κήπου ΝΠΔΔ. Το υπουργείο είχε ενημερώσει τον δήμο ότι εκτελούνται εργασίες επανατοποθέτησης έτοιμων τεμαχίων ψηφιδωτού (είχαν μεταφερθεί προς αποκατάσταση σε εργαστήρια 84 τεμάχια), τονίζοντας ότι υπάρχει έντονο πρόβλημα από εκτεταμένη εισροή υδάτων από το κάτω μέρος του τοιχίου στην υποδομή του ψηφιδωτού δαπέδου, η οποία διαπιστώθηκε μετά την απόσπαση του ψηφιδωτού. Το ΔΣ ενέκρινε τότε ομόφωνα την ενεργοποίηση της διαδικασίας διαβούλευσης με σκοπό τη σύνταξη μελέτης για την κατασκευή έργου αποστράγγισης των υδάτων από το υπουργείο Πολιτισμού. Το έργο ωστόσο δεν έχει ακόμη προχωρήσει.   

BHMA